Joods Gemeentegebouw Lange Wijngaardstraat Haarlem 2023 - vóór de restauratie

Joods Gemeentegebouw Haarlem: te bezichtigen vóór restauratie 

HAARLEM - Een beetje achteraf weggestopt in een smalle Haarlemse straat staat een pand met de afmetingen en uitstraling van een stadspaleis: het Joodse Gemeentegebouw. In zijn hoogtijdagen genoot het zelfs landelijk grote faam. In 2020 besloot de gemeente Haarlem haar kroonjuweel van het Joodse erfgoed aan Stadsherstel te verkopen en in oktober 2022 ondertekenden beide partijen het koopcontract. Nu volgt het traject van vergunningverlening en fondsenwerving, waarna het pand aan Stadsherstel opgeleverd zal worden. Na de restauratie zal de geschiedenis van het Joodse leven in Haarlem op verschillende manieren herleven in dit pand. 

Op 4 mei 2023 was dit pand aan de Lange Wijngaardstraat te bezichtigen als onderdeel van Open Joodse Huizen Haarlem.

Tijdens Open Joodse Huizen organiseerde Stadsherstel op 4 mei tussen 12.00 – 16.00 uur een open huis in dit indrukwekkende gebouw. Het was een unieke gelegenheid om het pand te kunnen zien in alle natuurlijkheid, voorafgaand aan de restauratie die naar verwachting nog dit jaar van start gaat. En daarbij te kunnen horen over de geschiedenis én de toekomst van het pand, met een impressie van de museale inrichting van de openbaar toegankelijke ruimtes.

De toekomstige gebruiker Stichting Joods Gemeentegebouw Haarlem (JGH) verzorgde rondleidingen. Dit zouden ze eens per uur doen, maar gezien de grote belangstelling hebben ze dit vrijwel onafgebroken gedaan. Door het pand heen waren historische foto’s opgehangen, zoveel mogelijk op de plek waar ze genomen zijn. Een klas vol kinderen, de bestuurders met de opperrabbijn aan de vergadertafel in de grote zaal, de dochter van de conciërge die uit het raam kijkt, een huiselijk tafereel met haar verloofde. Samen met de staat van het pand brachten de beelden het verleden even heel dichtbij.

De Joodse geschiedenis in Haarlem herleeft 

Aan de Lange Wijngaardstraat 14 wordt in 1888 het Joods Gemeentegebouw geopend. Toen de synagoge aan de Lange Begijnestraat eind 19e eeuw te klein werd voor de bloeiende Joodse gemeenschap werden in dit gebouw allerlei functies en voorzieningen van en voor de Joodse gemeenschap samengebracht, zoals twee schoollokalen en twee zalen die gebruikt konden worden voor vieringen, vergaderingen en herdenkingen. Wanneer Joden in de oorlog steeds meer geïsoleerd raken en uit het openbare leven geweerd worden, richt het kerkbestuur hier een eigen bibliotheek en café in, en komen er douches, lesruimten en een speelplaatsje. Ook is hier het kantoor van de Joodse Raad van Haarlem, die onder de Joodse Raad van Amsterdam valt.  

Maar nadat begin 1943 vrijwel alle Joden uit Haarlem zijn weggevoerd, verdreven of gevlucht, vordert het Duitse ‘Commissariaat van niet-commerciële verenigingen en stichtingen’ het gebouw. De firma Enschedé huurt er enkele ruimtes en er komt een bureau voor de verkeerspolitie.  

De gemeente Haarlem heeft het gebouw onlangs ondergebracht bij de erfgoedorganisatie Stadsherstel uit Amsterdam, die hiertoe samenwerkt met de toekomstige gebruiker Stichting Joods Gemeentegebouw Haarlem. Stadsherstel verwerft, restaureert en verhuurt – voor een passende bestemming – monumentale en gezichtsbepalende gebouwen in en 45 kilometer om Amsterdam, waaronder ruim 20 in Haarlem.  

Struikelstenen: Lange Wijngaardstraat 14

Voor het gebouw liggen de struikelstenen van Nathanni Moses Zilversmit en zijn vrouw Minna, het conciërge-echtpaar dat ook in het gebouw woonde, en van hun jongste dochter Friederika. Tegelijk was Nathanni grafdelver bij de Nederlands Israëlitische Gemeente Haarlem en drager bij de Godsdienstige Instelling Gemieloeth Chassadiem. Minna was badvrouw van het mikwe in het Gemeentegebouw. Friederika was hulp in de huishouding en deed schoonmaakwerk in het Gemeentegebouw. Zij trouwde in kamp Westerbork met David Goud, de dag voor hun deportatie naar concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz. Vier dagen na hun huwelijk werd Friederika bij aankomst in het kamp vermoord, David bezweek later waarschijnlijk in een van de vele werkkampen. 

NATHANNI MOSES ZILVERSMIT
31 januari 1886 (Warsingfehn) - 31 augustus 1942 (Auschwitz)

MINNA ZILVERSMIT
9 augustus 1890 (Papenburg) - 31 augustus 1942 (Auschwitz)

FRIEDERIKA GOUD-ZILVERSMIT

15 augustus 1922 (Papenburg) - 31 augustus 1942 (Auschwitz)