Viering Stadsrechten Haarlem 2015 - 770 jaar

HAARLEM - Op maandag 23 november 2015 is het precies 770 jaar geleden dat Haarlem stadsrechten kreeg. Deze bijzondere gebeurtenis vierde het Noord-Hollands Archief graag met alle inwoners van Haarlem en in het bijzonder met Haarlemmers die – net als de stad – jarig zijn op 23 november!

In 1245, op 23 november, werd Haarlem een stad. Graaf Willem II van Holland verleende toen aan de inwoners van Haarlem een akte waarin allerlei rechten en plichten van de Haarlemmers ten opzichte van de landsheer (de graaf) werden vastgelegd. Zo’n stuk kwam niet uit de lucht vallen; vaak hadden de inwoners van een plaats er behoefte aan om meer dingen zelf te kunnen regelen. Bij Haarlem was dat vermoedelijk ook zo, en daarom zullen ze aan de graaf gevraagd hebben om hen een stadsrecht te verlenen. De Haarlemmers verzonnen de regels niet zelf, maar maakten gebruik van het stadsrecht van Den Bosch. Later zouden de Alkmaarders hetzelfde doen: zij haalden veel artikelen weer uit het Haarlemse stadsrecht.

In het stadsrecht werden allerlei dingen geregeld, zoals de rechtsregels wat moest gebeuren als mensen met elkaar gingen vechten, maar ook bij welke grafelijke tollen de Haarlemmers gratis door mochten varen. Ook voor vrouwen zijn een paar bepalingen opgenomen: Haarlemse vrouwen mochten zelfstandig onroerend goed erven, en zij mochten zich vestigen als zelfstandige baksters, brouwsters, en handelaars in gesponnen wol of linnen. Ook werden enkele regels opgenomen die de bestraffing van verkrachters mogelijk moest maken. Het klinkt nu vreemd, maar in 1245 waren dat vooruitstrevende punten! Omdat perkament duur was, werd gebruik gemaakt van een vel dat vermoedelijk eigenlijk bestemd was voor een boek. Dit wordt herleid aan de hand van de in het perkament geprikte gaatjes. Ook is sprake van het herstel van een kleine scheur.
Bijzonder (maar niet uniek) in het Haarlemse geval is dat het stadsrecht in twee delen is verleend, een groot charter en een klein charter, die allebei voorzien zijn van de formele aanhef, het formele slot, en allebei van het zegel van de graaf van Holland. In dit geval het zogenaamde “jachtzegel” van graaf Willem in groene was. Over de reden voor de twee delen wordt door deskundigen geruzied, maar de meest voor de hand liggende verklaring is dat er te veel tekst was voor één stuk perkament.

Zoals in die tijd gebruikelijk was werd het stuk in het Latijn geschreven, de officiële ambtenarentaal uit de Middeleeuwen. Met één begrip wisten de schrijvers geen raad, er bestond namelijk geen woord voor in het Latijn. Dat was de bekrachtiging van een afspraak door een handslag, in die tijd “geweddehant” genoemd. In de tekst loste men dat op door te vermelden: “vulgo geweddehant”, wat zoveel betekent als “in de volkstaal geweddehant”. Voor dagelijks gebruik door het stadsbestuur werd een volledige vertaling in de Nederlandse taal gemaakt; deze is opgenomen in het zogenaamde “ruige boek”.

##